نقشه راه توسعه صنایع نساجی با نگاهی به ایتما 2023

گفتگوی ماهنامه «صنعت نساجی و پوشاک» با مهندس غلامرضا اله‌وردی رئیس هیئت مدیره شرکت پارس تکسان و دبیر کمیته موکت انجمن صنایع نساجی ایران

به عنوان اولین سوال از سوابق تحصیلی و شغلی خود برای خوانندگان نشریه صحبت بفرمایید.
اله‌وردی هستیم رئیس هیئت مدیره شرکت پارس‌تکسان و بنیان‌گذار برندهای لوکسیم (Luxim)، تکسو (Texo) و پارس‌تکسان (Pars Texon). اینجانب حدود 33 سال است که در بخش‌های مختلف صنعتی کشور فعالیت می‌کنم. رشته تحصیلی من در مقطع کارشناسی، شیمی نساجی و علوم الیاف بوده است و در گام بعدی، مباحث مدیریت صنعتی (MBA و DBA) را دنبال کردم. تقریبا در تمامی این سال‌ها، در بخش نوآورانه و خلاقانه صنعت نساجی شامل منسوجات فنی (Technical Textile)، مهندس منسوجات بی‌بافت (Nonwovens)، پوشاک صنعتی، پارچه‌های چندمنظوره و … فعالیت کرده‌ام.
همچنین لازم است به عرض برسانم علاوه بر برندهایی که خدمت‌تان عرض کردم، دو برند دیگر تحت عنوان «کندو» و «وی‌کندو» را برای شرکت پارس‌تکسان ثبت کردم که این دو برند به دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه صنعتی شریف، جهت استفاده دانشجویان این دانشگاه‌ها هدیه شده تا جوانانی که در فعالیت‌های استارت‌آپی و نوآورانه فعالیت می‌کنند به نحوی حمایت شده باشند.

اهداف اصلی خودتان از حضور در نمایشگاه ایتما چه بود و به نظر شما، چرا این نمایشگاه تا این حد برای فعالان صنایع نساجی در جهان مهم است؟
به طور کلی حضور در هر نمایشگاهی از جمله ایتما، دارای دو بُعد است: یک بُعد مربوط به شرکت‌هایی است که به عنوان غرفه‌گذار در نمایشگاه حضور دارند و بُعد دیگر، افراد و شرکت‌هایی هستند که به عنوان بازدیدکننده در نمایشگاه مشارکت می‌کنند. من در نمایشگاه امسال به عنوان بازدیدکننده حضور پیدا کردم و با توجه به کارهایی که در حال حاضر انجام می‌دهم، هدف اصلی من یافتن خلاقیت‌ها، نوآوری‌ها، فعالیت‌های جدید و همچنین بررسی روندهای صنعتی در نمایشگاه بوده است.
همانطور که مستحضرید نمایشگاه‌ها مکان‌هایی هستند که شما می‌توانید تصویری از آینده را در آنجا مشاهده کنید. مخصوصا در حوزه منسوجات فنی که زیرشاخه‌های گسترده‌ای دارد و تقریبا در تمام رشته‌های مهندسی بحث منسوجات فنی ظهور و بروز دارد، اهمیت حضور در نمایشگاه‌ها دوچندان می‌شود. ما زمانی بررسی کردیم که هرساله تقریبا 50 نمایشگاه تخصصی در تهران برگزار می‌شود که نشان‌دهنده سرفصل‌های کلی موجود در اقتصاد کشور است. تقریبا در 40 مورد از این نمایشگاه‌ها به نحوی شاخه منسوجات فنی حضور دارد و فعالان این بخش یا به عنوان غرفه‌گذار یا بازدیدکننده باید در این نمایشگاه‌ها حاضر باشند. به همین ترتیب، در نمایشگاه ایتما نیز همین گستردگی منتهی در مقیاس بسیار وسیع‌تری وجود دارد و نمایشگاه به نوعی ویترین اصلی تمام نوآوری‌هایی است که در سطح جهان در زمینه ماشین‌آلات، تجهیزات و حتی در بخش‌های تحقیقاتی و دانشگاهی، اتفاق افتاده است.

از نظر شما مهم‌ترین نوآوری‌ها، تکنولوژی‌ها و نکاتی که در ایتما امسال بیشتر جلب نظر می‌کرد، چه مواردی بودند؟
به نظرم باید در دو سطح به مسئله نگاه کنیم. یکی سطح کلان موضوع است که بر اساس آن، شرکت‌هایی که در نمایشگاه ایتما یا نمایشگاه‌های مشابه شرکت می‌کنند، در واقع به نمایش قدرت و اعتبار شرکت خود می‌پردازند. خود من زمانی که می‌خواهم شرکتی را برای همکاری انتخاب کنم، ابتدا آن شرکت را اعتبارسنجی می‌کنم. یکی از بهترین معیارها برای اعتبارسنجی درست و دقیق یک شرکت، کمّ‌وکیف حضور آن شرکت در نمایشگاه‌ها می‌باشد چراکه شرکت در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی مشابه ایتما به دلیل هزینه‌های سنگینی که دارد و امکاناتی که می‌طلبد، تنها از عهده شرکت‌های بزرگ و معتبر جهانی بر می‌آید. یک سطح بالاتر از شرکت‌ها، انجمن‌ها و NGO‌هایی هستند که به صورت تخصصی در شاخه‌های مختلف صنعت نساجی فعالیت می‌کنند. مثلا در ایتما امسال انجمن تخصصی ماشین‌آلات آلمان (VDMA) یا انجمن تخصصی ماشین‌آلات نساجی ایتالیا (ACIMIT) به صورت بسیار هماهنگ، منسجم و برنامه‌ریزی‌شده در نمایشگاه حضور داشتند و شرکت‌های نساجی نیز زیر چتر همین انجمن‌ها و با تقسیم وظایف دقیق فعالیت می‌کردند. یک رده بالاتر از انجمن‌ها نیز کشورها هستند و نحوه حضور هر کشور در نمایشگاه، به نوعی تصویرگر توان و ظرفیت صنعت نساجی آن کشور برای بازدیدکنندگان می‌باشد.
با در نظر گرفتن همین رویکرد، وقتی یک بازدیدکننده در راهروهای نمایشگاه ایتما امسال قدم می‌زد، به راحتی می‌توانست این تصویر را از توان و ظرفیت شرکت‌ها مشاهده کرده و حتی مناطق مختلف دنیا را از نظر توانمندی در صنعت ماشین‌آلات نساجی طبقه‌بندی کند و تشخیص دهد که چه کشورها، انجمن‌ها و شرکت‌هایی پیشرو هستند و قوی‌تر از سایرین عمل می‌کنند.
اما سطح دیگر نمایشگاه مربوط به تکنولوژی‌ها و نوآوری‌هاست که یک اقیانوس بسیار بزرگ و عمیق می‌باشد و هر فردی از زاویه دید و زمینه کاری خود روی موضوع خاصی عمیق می‌شود. در بخش‌های مختلف نمایشگاه اعم از ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، منسوجات بی‌بافت و… نوآوری‌ها و ماشین‌آلات جدیدی ارائه شده بود و مراکز علمی و تحقیقاتی نیز پروژه‌های بسیار جذابی را در دست انجام داشتند که قطعا طی چند سال آینده، تمامی این ماشین‌آلات، تکنولوژی‌ها و نوآوری‌ها به تدریج وارد صنعت نساجی و کارخانجات کشورمان خواهند شد. خاطرم هست حدود 30 سال قبل که اولین بار در نمایشگاه دموتکس شرکت کردم، در آنجا یک سری محصولات با عنوان Carpet Stop عرضه شده بود که بعد از 10 سال وارد ایران شد. به همین ترتیب، چاپ دیجیتال نیز چند سال بعد از معرفی در سطح جهان، در ایران نیز رفته‌رفته رواج پیدا کرد. بر همین اساس، قطعا نوآوری‌های ارائه‌شده در ایتما 2023 را نیز ظرف چند سال آینده و با یک تاخیر چندساله در صنعت نساجی کشورمان خواهیم دید.
اما اگر بخواهم نگاه جزئی‌تری به سوال شما داشته باشم، بر اساس آنچه در نمایشگاه مشاهده کردم چند سرفصل مهم وجود دارد که دنیا به سمت آنها حرکت می‌کند. یکی مسئله منابع شامل انرژی، آب، مواد اولیه و … است که با توجه به تنگناهایی که در این زمینه در کل دنیا وجود دارد، شرکت‌های مختلف راهکارهای زیادی برای مقابله با کمبود منابع و استفاده بهینه از منابع ارائه کرده بودند. کاهش مصرف آب، بازیافت آب و مواد اولیه، طراحی برای بازمصرف و بازیافت محصولات نساجی، رنگرزی مستقیم و بدون مصرف آب و … از جمله مواردی بودند که به شدت مورد توجه قرار داشتند و قطعا طی 5 تا 10 سال آینده شاهد انقلابی در مصرف و مدیریت بهینه منابع در صنعت نساجی خواهیم بود.
سرفصل دیگری که توجه من را به خود جلب کرد، مبحث راندمان است و هرچه که به سمت جلو حرکت می‌کنیم، راندمان ماشین‌آلات و تکنولوژی‌ها افزایش پیدا می‌کند، دوباره‌کاری‌ها‌ کمتر می‌شود و تلاش می‌شود که نواقص در همان ابتدای خطوط مرتفع گردد. سرفصل دیگر، مبحث شبکه‌هاست که در این بخش، اپلیکیشن‌های زیادی برای انجام کنترل‌ها در حین تولید و نیز جمع‌آوری داده‌ها‌ در نمایشگاه ارائه شده بود. ثبت داده‌ها، جمع‌آوری داده‌ها و نظارت بر داده‌ها به شکل گسترده‌ای مورد توجه شرکت‌ها قرار داشت و با توجه به اینکه ظرفیت کامپیوترها و سیستم‌های پردازش داده نسبت به سال‌های گذشته بسیار افزایش پیدا کرده، تقریبا در مورد هرچیزی که در فرآیندهای مختلف تولید تا مصرف وجود دارد، داده‌های مربوطه جمع‌آوری می‌شود. این موضوع به مهندسین تولید، بهره‌برداران و متخصصین بخش سرویس و نگهداری کمک خواهد کرد که در آینده، خیلی دقیق به کاری که مثلا یک سال قبل انجام داده‌اند مجددا رجوع کرده و از نتایج آن استفاده کنند.

با توجه به تغییر و تحولاتی که در نمایشگاه ایتما شاهد آن هستیم و جنابعالی هم به برخی از آنها اشاره کردید، چه چشم‌اندازی پیش روی صنعت نساجی کشورمان مشاهده می‌کنید و آیا این صنعت می‌تواند خود را با تحولات جهانی هماهنگ کند؛ به ویژه که هنوز هم صحبت از بازسازی و نوسازی صنایع نساجی کشور با ماشین‌آلات دست دوم مطرح می‌شود و به نظر می‌رسد این صنعت در کشور ما مسیری متفاوت از روند جهانی آن را طی می‌کند.
سوالی که فرمودید در عین کوتاهی، سوال بزرگی است و شاید ماه‌ها و سال‌ها وقت لازم است که به این پرسش درست، پاسخ صحیحی داده شود. حدود یک ماه قبل در انجمن صنایع نساجی ایران، میزبان رئیس هیئت مدیره انجمن نساجی ازبکستان بودیم. آنطور که ایشان می‌گفتند این کشور سالانه حدود یک میلیون تن پنبه تولید می‌کند. چند سال قبل رئیس‌جمهور ازبکستان، رئیس انجمن نساجی کشور را صدا می‌زند و از او می‌خواهد تا با انجام برنامه‌ریزی مناسب، ظرف پنج سال تمامی این پنبه را به نخ تبدیل کنند. نتیجه آنکه، ازبکستان از سال 2017 تا سال 2022 با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و انجام اصلاحات داخلی برنامه مدونی را اجرا کرد و به پایان رساند؛ به نحوی که در سال گذشته میلادی این کشور یک میلیون و 300 هزار تن نخ تولید کرد؛ یعنی نه تنها کل پنبه تولید داخلی را مصرف کردند بلکه در چند کشور مانند تاجیکستان، قزاقستان، آذربایجان و … کشت فراسرزمینی پنبه انجام دادند.
این تجربه نمونه بارزی از فهم و درک صحیح از یک موضوع مهندسی و مدیریتی و اجرای برنامه مناسب برای آن است. حال سوال این است که ازبکستان منابع لازم برای اجرای این برنامه را از کجا آورده است؟ کاری که آنها انجام داده‌اند این است که طرح‌های خود را به بانک‌های معتبر بین‌المللی در آلمان، ایتالیا و … ارائه کردند و بانک‌های مذکور نیز به شرط اینکه ازبکستان ماشین‌آلات ریسندگی را از سازندگان ماشین‌آلات این کشورها خریداری کند، طرح‌ها را فاینانس کرده‌اند؛ فاینانس هم به صورت دو سال انتظار و بازگشت 10 ساله بوده است که در نوع خود بسیار جالب توجه است. آنچه که ذکر کردم نمونه بارزی از شناخت دقیق نیازهای یک کشور و تلاش هوشمندانه برای تامین آنهاست. متاسفانه مشکلی که ما در کشورمان داریم این است که نمی‌دانیم نیازهای صنعتی ما دقیقا چیست و در کجا باید سرمایه‌گذاری کنیم؟ و با وجودی که برنامه‌های متعدد توسعه‌ای در سال‌های اخیر نوشته شده، اما هیچکدام پاسخ روشنی به این موضوع ارائه نکرده‌اند.
مثال دیگری که می‌توانم در این زمینه ذکر کنم کشور ترکیه است. صنعت ماشین‌سازی این کشور در ایتماهای قبلی در مقیاس محدود و در حد دو یا سه شرکت در نمایشگاه شرکت می‌کرد. اما در ایتما اخیر با تعداد شرکت‌های زیادی مشارکت کردند و ماشین‌آلات بزرگی را هم در محل نمایشگاه ارائه کردند. تمرکز اصلی صنعت ماشین‌آلات نساجی ترکیه نیز بیشتر در حوزه ماشین‌آلات رنگرزی، چاپ و تکمیل است و در سالن‌های بخش رنگرزی و تکمیل ایتما 2023 غرفه‌های شرکت‌های ترکیه‌ای به وفور قابل مشاهده بود که نشان می‌دهد این کشور نیز اولویت‌های صنعت نساجی خود را به‌درستی شناسایی کرده است.
اما در ارتباط با صنعت نساجی کشورمان، من بر اساس مباحثی که در جلسات و نشست‌های مختلف مطرح می‌شود، نوعی آشفتگی ذهنی را مشاهده می‌کنم که در گام اول باید بر این آشفتگی ذهنی غلبه کرده و وحدت فکری در کل این صنعت ایجاد شود. اصلا در شأن صنعت نساجی ایران نیست که تنها 580 میلیون دلار صادرات داشته باشد در حالی که کشوری مثل بنگلادش به حدود 40 میلیارد دلار صادرات رسیده است. من اعتقاد دارم در بخش ماشین‌آلات نساجی و تکنولوژی‌هایی که داخل ایران مستقر است، می‌توانیم ظرف 4 سال آینده و تا زمان برگزاری ایتما 2027‌ هانوفر، جهش فوق‌العاده‌ای داشته باشیم؛ مشروط بر اینکه شناخت کافی در مورد سازندگان ماشین‌آلات و تجهیزات در داخل کشور ایجاد شده و ضمن ایجاد وحدت و تمرکز بین این ظرفیت‌ها، برندهای قوی و حرفه‌ای در حوزه ماشین‌آلات نساجی شکل بگیرند و به جامعه نساجی معرفی گردند. قطعا پتانسیل‌های فنی بسیار زیادی در داخل کشورمان در زمینه تکنولوژی نساجی وجود دارد که متاسفانه پراکنده هستند و باید هم‌افزایی و وحدتی بین آنها ایجاد شود تا اثرگذاری آنها در سطح داخلی و بین‌المللی افزایش پیدا کند.

با توجه به مثال‌هایی که در ارتباط با شناخت اولویت‌ها در صنعت نساجی ازبکستان و ترکیه اشاره کردید، به نظر شما در صنعت نساجی کشورمان، سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه ماشین آلات و تکنولوژی نساجی بیشتر باید به کدام بخش‌ها سوق پیدا کند؟
باید بررسی شود که مزیت‌های نسبی و ذاتی صنعت نساجی کشور در کجاست. کشوری مثل ازبکستان الیاف طبیعی و پنبه را به عنوان مزیت ذاتی و ستون اصلی توسعه صنعت نساجی خود قرار داده چرا که سالانه یک میلیون تن پنبه تولید می‌کند. یا کشوری مثل عربستان که تولیدکننده پلیمرهای مصنوعی است، مزیت ذاتی آن در حوزه الیاف مصنوعی است و هیچگاه نمی‌تواند روی بخش الیاف طبیعی سرمایه‌گذاری کند. همینطور اگر استرالیا و نیوزیلند بخواهند صنعت نساجی خود را توسعه دهند بهتر است محوریت را روی پشم و الیاف پشمی بگذارند چراکه بزرگترین تولیدکنندگان پشم در جهان محسوب می‌شوند.
در مورد کشورمان، من اطلاعی ندارم که در مورد مزیت ذاتی و نسبی صنعت نساجی، بررسی جامعی صورت گرفته باشد ولی اگر بر مبنای شرایط موجود بخواهیم صحبت کنیم، علی‌القاعده باید در مورد الیاف مصنوعی یا سینتتیک مزیت داشته باشیم که آمار صادرات الیاف سینتتیک کشور نیز موید این موضوع است و نشان می‌دهد صنعت نساجی می‌تواند در این بخش رقابت کند. حال اگر بپذیریم مزیت رقابتی ما در بخش الیاف مصنوعی است، شاید بهتر باشد یک گام جلوتر رفته و روی ماشین‌آلات این حوزه نیز سرمایه‌گذاری کنیم و در گام بعدی، سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت ماشین‌آلات تولید کالاهای مصرفی از جنس الیاف مصنوعی سوق دهیم. به این ترتیب، کل زنجیره از پتروشیمی گرفته تا کالاهای مصرفی نهایی در نظر گرفته خواهد شد. در کنار این موضوع، سایر مزیت‌های کشور در حوزه نیروی انسانی، انرژی، زمین فراوان و … می‌تواند نقش تسهیل‌کننده را در سرمایه‌گذاری‌ها داشته باشد و توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری در این صنعت را افزایش دهد.
بنابراین باید یک طرح جامع در این زمینه تدوین شده و از طریق کار تیمی گسترده با مشارکت بخش‌های مختلف صنعتی و دانشگاهی، برای توسعه صنایع نساجی کشور در بخش‌هایی که مزیت نسبی وجود دارد، برنامه اجرایی لازم تهیه و به اجرا گذاشته شود.

و نکته پایانی؟
من چه در زمان برگزاری نمایشگاه و چه در روزهای بعد از پایان ایتما 2023، فکر و ذهنم دائما درگیر تحولات و نوآوری‌هایی بوده که در نمایشگاه شاهد آنها بودم و بعضا بابت فرصت‌هایی که وجود دارد و نمی‌توانیم از آنها استفاده کنیم، تاسف می‌خورم. قطعا فرصت‌های بیشماری جهت توسعه صنعت نساجی در تمامی بخش‌های آن، پیش روی کشور قرار دارند و این فرصت‌ها زمانی قابل استفاده خواهند بود که کشورمان با جامعه جهانی یک ارتباط روان، ساده و طبیعی داشته باشد و انجام مراودات با کشورها و شرکت‌های خارجی به صورت ساده و عادلانه‌ای میسر باشد. در این زمینه، چه بهتر است که بتوانیم نمایشگاه‌های نساجی داخل کشور را به نحوی با نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی متصل کنیم، به نحوی که نمایشگاه‌های داخلی مانند جزیره‌ای جداافتاده از جهان و بدون حضور شرکت‌های معتبر خارجی، برگزار نشوند.
در نهایت، درسی که از نمایشگاه ایتما و نمایشگاه‌های مشابه می‌گیریم این است که دنیا بر پایه خرد جمعی مسیری را برای توسعه طی کرده که ما هم باید با شناسایی این مسیر و نقاط اختلاف و عقب‌ماندگی خود، پروژه‌هایی برای جبران این اختلاف و قرار گرفتن کشورمان در مسیر توسعه جهانی، تعریف و اجرا نماییم.